Niegdysiejsza praktyka medycyny oparta na zastosowaniu pijawek, powszechnie znana jako hirudoterapia, staje się coraz bardziej popularna. Ta metoda leczenia, zdumiewająco dla wielu, nie zanikła w przeszłości, ale powraca do łask we współczesnych metodach leczenia. Jak działa hirudoterapia i czy warto skorzystać z tego typu terapii?
Hirudoterapia to dawna technika leczenia różnego rodzaju schorzeń za pomocą pijawek, zwyczajnych bezkręgowców które żywią się krwią lub innymi płynami organizmów, w tym ludzi. Praktyka ta ma długą historię sięgającą początków ludzkiego osadnictwa. Mimo że nazwa „hirudo” pochodzi od Rzymian, to zastosowanie pijawek było rozpowszechnione już w starożytnym Egipcie, Grecji i Arabii. Wspominał o nich grecki lekarz Nikander w II wieku p.n.e., a ślady ich obecności znaleźć można również w chińskich, perskich i arabskich pismach. Wykorzystanie pijawek było uznawane za skuteczny sposób na pozbycie się „złej” krwi i była to uniwersalna metoda leczenia najróżniejszych schorzeń, od reumatyzmu po gorączkę. W pewnym momencie, pijawki stały się na tyle popularne, że były sprzedawane przez apteki zarówno lekarzom jak i pacjentom. Szczególnym zainteresowaniem cieszyły się w XVIII i XIX wieku – było tak duże zapotrzebowanie, że nawet specjalne „farmy pijawek” nie były w stanie sprostać. Szacuje się, że we Francji w szczytowym okresie zużywano rocznie aż 80 milionów pijawek do celów medycznych.
W hirudoterapii, przed rozpoczęciem procesu uzdrowienia określa się liczbę i wymiary pijawek które zostaną użyte – ta decyzja jest dyktowana różnymi czynnikami, w tym wiekiem, płcią i wielkością ciała pacjenta oraz rodzajem choroby którą leczymy. Pijawka przylega do ciała dzięki otworowi gębowemu wyposażonemu w zęby i przyssawki. W trakcie wysysania krwi uwalnia do krwiobiegu człowieka szereg substancji leczniczych. Jedna pijawka jest w stanie jednorazowo pobrać ilość krwi odpowiadającą dziesięciokrotności jej masy. Ciekawe, że mimo że opis zabiegu może wydawać się przerażający, w rzeczywistości jest on całkowicie bezbolesny – ślina pijawki ma działanie znieczulające, chociaż do dziś nie udało się zidentyfikować konkretnej substancji przeciwbólowej.
Zabiegi hirudoterapii mogą być wykonywane na określonym obszarze ciała lub na całym ciele. W pierwszym przypadku pijawki są przystawiane na bardzo ograniczonym obszarze – zwykle służy to łagodzeniu lokalnych problemów. Natomiast zabiegi na całym ciele stosuje się dla leczenia ogólnego oraz w celach profilaktycznych.
Niezależnie od metody terapeutycznej, kluczowym elementem hirudoterapii jest wykorzystanie wydzieliny ślinowej pijawek, która zawiera substancje korzystne dla zdrowia człowieka. Najważniejszym z nich jest hirudyna – białko o właściwościach przeciwzakrzepowych, które wykorzystuje się w przemyśle farmaceutycznym. Inne istotne substancje produkowane przez pijawki to kalina, saratyna i apyraza – te substancje obniżają lepkość krwi poprzez hamowanie agregacji jej płytek. Destabilaza ma działanie antybakteryjne, natomiast hirustazyna, egliny i bdeliny mają silne działanie przeciwzapalne. Ciekawe jest to, że w ślinie pijawek obecny jest naturalny antybiotyk – chloromycetyna. Odnotowano również obecność neuroprzekaźników: dopaminy, serotoniny, acetylocholiny i histaminy. Pijawki wydzielają również hormony, takie jak progesteron, estradiol i testosteron.